सामाजिक सञ्जाल बन्दले पत्रकारिता र मिडियामा चुनौती र अवसर

२३ भदौ, काठमाडौं।

हालै सरकारले दर्ता प्रक्रिया पूरा नगरेका कारण फेसबुक, इन्स्टाग्राम, युट्युब, ट्विटरसहित २६ वटा सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म तत्काल प्रभावबाट रोक लगाएको छ। सरकारले भ्रामक समाचार नियन्त्रण र कानूनी व्यवस्था पालना गराउने उद्देश्य रहेको बताएको भए पनि यसको असर नेपाली पत्रकारिता र मिडियामा गहिरो देखिएको छ।

पहुँच घट्यो, आम्दानी संकट

नेपालमा करिब ९० प्रतिशत इन्टरनेट प्रयोगकर्ताले समाचार सामाजिक सञ्जालमार्फतै उपभोग गर्छन्। प्लेटफर्म बन्द हुँदा समाचार पहुँच तत्काल घटेको छ। साथै, फेसबुक, युट्युब र टिकटकमार्फत विज्ञापन आम्दानी गर्ने मिडियाका लागि आर्थिक संकटको अवस्था सिर्जना भएको छ। विज्ञापन घटेपछि पत्रकारहरूको रोजगारीसमेत प्रभावित हुने सम्भावना बढेको छ।

प्रत्यक्ष संवादमा असर

सामाजिक सञ्जालले समाचारमा प्रतिकृया दिने, प्रश्न सोध्ने र बहस गर्ने संस्कार विकास गरेको थियो। यो बन्द हुँदा पत्रकार र पाठकबीचको प्रत्यक्ष अन्तर्क्रिया हराउनेछ। यसले पत्रकारिताको पारदर्शिता र लोकतान्त्रिक संवादमा असर पुर्‍याउने विज्ञहरूले चेतावनी दिएका छन्।

स्वतन्त्र पत्रकार र ब्लगर प्रभावित

ठूला मिडियामा नकाम गर्ने स्वतन्त्र पत्रकार र ब्लगरहरू सामाजिक सञ्जालमार्फत सक्रिय थिए। उनीहरूको आवाज पूर्ण रूपमा रोकिने अवस्था आएको छ।

अवसर पनि देखियो

तर केही सकारात्मक पक्ष पनि देखिन्छ। विशेषज्ञहरूका अनुसार, सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा मिडियाले अनुसन्धान र फिल्ड रिपोर्टिङमा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ। यसले गुणस्तरीय पत्रकारितामा योगदान दिन सक्छ। साथै, मिडियाले आफ्नै वेबसाइट, मोबाइल एप, न्यूजलेटर वा सदस्यता प्रणालीलाई मजबुत बनाउन प्रेरणा पाउनेछ।

राजनीतिक नियन्त्रणको खतरा

विश्लेषकहरूले सामाजिक सञ्जाल बन्दलाई राजनीतिक नियन्त्रणको सम्भावित औजारका रूपमा पनि औंल्याएका छन्। आन्दोलन वा संवेदनशील घटनाका बेला सरकार यसलाई प्रयोग गर्ने जोखिम बढेको उनीहरूको भनाइ छ।

अन्तर्राष्ट्रिय उदाहरण

चीन, इरान र म्यानमारजस्ता मुलुकमा सामाजिक सञ्जाल नियन्त्रण लामो समयदेखि हुँदै आएको छ। नेपालमा पनि यस्तो अभ्यास लोकतन्त्र र स्वतन्त्र प्रेसका लागि चुनौतीपूर्ण हुने विज्ञहरूको भनाइ छ।

दीर्घकालीन असर

डिजिटल विज्ञापनमा निर्भरता घटेर भविष्यमा सदस्यता, डोनेशन वा स्पोन्सरशिप आधारित मोडल विकास हुन सक्ने सम्भावना देखिएको छ। तर, तत्कालका लागि सामाजिक सञ्जाल बन्दले समाचारको पहुँच, आम्दानी र पत्रकारिताको स्वरूपमा गहिरो असर पार्ने विज्ञहरूको मूल्यांकन छ।

डिजिटल मिडिया विश्लेषक डा. हिमाल आचार्यका अनुसार, “नेपालमा सामाजिक सञ्जाल बन्द हुनु असामयिक र दीर्घकालीन रूपमा हानिकारक छ। समाधान भनेको नियमन र स्वतन्त्रता बीचको सन्तुलन हो।”

For more: Social Media Ban Impact On Nepalese Journalism